Waterland: collectief voor water dat bruist van het leven

Vlaanderen staat voor complexe uitdagingen op het vlak van waterbeheer. Door klimaatverandering krijgen we vaker te maken met extreme weersomstandigheden: intense regenbuien en periodes van langdurige droogte wisselen elkaar af. Dat leidt soms tot overstromingen en waterschaarste. “Onder andere ons rioleringssysteem kan die schommelingen helemaal niet aan,” vertelt Lieven, “en dat zorgt voor steeds meer problemen.” Daarnaast heeft de waterkwaliteit nog altijd te lijden onder overbemesting uit landbouwgebieden en vervuiling vanuit bedrijven. Beken en rivieren verliezen daardoor hun natuurlijk evenwicht.

Om dit probleem aan te pakken, betrekt Waterland vzw burgers actief bij het monitoren van de waterkwaliteit. “Tijdens onze campagne ‘Watermonsters’ hebben meer dan 500 burgers en organisaties op zo’n 400 locaties in Vlaanderen de waterkwaliteit onder de loep genomen,” zegt Lieven. “De metingen waren gericht op E-coli: een bacterie die we terugvinden in het darmstelsel. Meten we die ook in onze waterlopen? Dan wil dat zeggen dat er ongezuiverd rioolwater is overgelopen in de grachten, beken, rivieren of kanalen. De resultaten van onze burgerwetenschapscampagne waren alvast zorgwekkend: bij meer dan een derde van de metingen waren de waarden te hoog.”

Een ander project van Waterland vzw zijn de Zalige Zwemdagen. Een initiatief waarmee ze tijdens de zomer van 2024 zoveel mogelijk mensen wilden laten proeven van zwemmen in open lucht. “Er is in Vlaanderen vrij veel open water, want we zitten hier eigenlijk in een rivierdelta. Mensen gingen vroeger bijna dagelijks zwemmen of vissen in onze rivieren en kanalen. Maar vanaf de tijd van Napoleon zien we dat water steeds meer geprivatiseerd werd. Tot februari van dit jaar was het zelfs verboden om in openlucht te zwemmen. Tenzij het bestuur het expliciet toestond en er wc's, douches, redders en een vaste telefoon aanwezig waren. Pure kafka.”

Waterland bundelde daarom de krachten met een aantal lokale besturen en plaatselijke verenigingen. Lieven: “Op de Zalige Zwemdagen konden mensen in Antwerpen, Brugge, Kortrijk en Turnhout terecht om op hete zomerdagen verkoeling te zoeken in open water. Daar kwam een heel gemengd publiek op af: een bonte mix van ervaren openwater zwemmers en stadsbewoners voor wie het de eerste keer was. ‘Dit is zalig!’ kregen we keer op keer te horen als mensen het water uit kwamen. Aan het kanaal van Kortrijk vertelde een man me letterlijk: ‘Ik passeer hier elke dag met de fiets, maar door hier te zwemmen ga ik deze plek vanaf nu door een andere bril bekijken’ “

Met de Zalige Zwemdagen heeft Waterland vzw niet alleen duizenden mensen het water in gekregen, maar ook het beleid in beweging gebracht. “De regelgeving is aangepast, waardoor steden en gemeenten nu zelf een zone kunnen aanduiden waar mensen in openlucht mogen zwemmen”, vertelt Lieven. “In realiteit zien we dat ze vaak een beetje koudwatervrees hebben, omdat ze niet goed weten hoe ze eraan moeten beginnen. Wij maken de drempel dan kleiner, bijvoorbeeld door de waterkwaliteit te controleren en redders te voorzien. Door het gewoon eens te proberen, leer je al enorm veel. Neem nu in afgelopen zomer aan het MAS in Antwerpen: daar vreesden ze dat hangjongeren amok zouden komen maken. In samenspraak met het stadsbestuur hebben we daarom gezorgd voor extra securitymensen.Totaal niet nodig, zo bleek achteraf.”

Ook tijdens de zomer van 2025 willen Lieven en z’n team steden, gemeenten en organisaties bijstaan in hun zoektocht. “We merken dat de geesten stilaan beginnen te rijpen. In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen zag ik zwemmen in open lucht toch terugkomen in veel partijprogramma’s”, aldus Lieven. “Ook de Vlaamse regering heeft de ambitie om de regelgeving nog verder te versoepelen expliciet opgenomen in haar regeerakkoord. We zijn heel fier dat we water als bron van plezier mee op de politieke agenda hebben kunnen zetten. Onze volgende stap? Hetzelfde doen met de waterkwaliteit.”